İslami bankacılıkta uygun görülen amaçlardan bir tanesi de maddi değerlendirme sağlamaktır. Yastık altında duran paralar ve değer kazanmayan paralar değerlendirilmesi amaçlanır. Fakat bu durum faizsiz bankacılık engellemede yapılır. Bireyler faiz almadan 8 9 çeşitte bu parayı fon veya kâr marjı sayesinde elde eder. Farklı versiyonlar sayesinde bireyler ticaret yapar ve banka güvencesinde kâr marjına erişir.
İslami Bankacılığın Tarihi ve Katılım bankaları
Faizsiz bankacılık ilk kez Mısır’da uygulanmıştır. 1962-1963 yıllarında ortaya çıkmıştır. Mit Ghamr beldesinde kullanılmıştır. İslami Bankacılığın Tarihi Mısır üzerinde oluşmasının nedeni Mısırın Müslüman ülkelerine zamanında ev sahipliği yapmasıdır. Ayrıca bir dönem Osmanlı Devleti’nin de sınırları arasında bulunmuştur. Bu nedenle Mısır da ilk kez faizsiz bankacılık uygulamasının ortaya çıkması normaldir. Mezopotamya merkezi olarak görülen Mısır bir çok kültürün yayılmasında sebep olur. Faizsiz bankacılık fikir babası ise Dr. Ahmet Neccar idir. Bu kişi kurucu ve bulucu birey olarak sayılabilir. 1968 yılında bu olay gelişerek 9-10 banka tarafından kullanılır hale gelmiştir.
İslam bireylerin faiz konusunda günah veya meşru olmadığını ortaya koyar. Tabi ki bu kavram net olarak bilinmemektedir. Bazı bireyler aksini iddia eder. Bazı kaynaklar faiz günahtır diye yorumlar. Bu konuda kesin ve kati bir sonuca varmak için çeşitli araştırmalar yapılmaktadır. Ülkemizde bulunan İslami bankacılık destekli bankaların bazıları şunlardır; Albaraka Türk Katılım Bankası, Ziraat Katılım Bankası, Emlak Katılım Bankası, Türkiye Finans Katılım Bankası, Vakıfbank Katılım Bankası olarak karşımıza çıkar. Bu bankalar dan katılım bankası olanlar iki türlü hizmet verir. Fakat Kuveyt Türk ve Albaraka tamamen şeriat üzerinden ilerler. Kuveyt Türk adından anlaşılacağı üzere Kuveyt ile alakalıdır. Kuveyt Müslüman bir toplum olduğu için banka ülkemizde bu yöntem üzerinden hizmet sunar.
Türkiye üzerinde faizsiz bankacılık tahmini yüzde 5 ile yüzde 10 arasında kullanılır. Genel kitle faiz üzerinden yatırım talep etmektedir. Bu konuda fikir beyan etmek doğru olmayacaktır. Bu nedenle her birey istediğini yapmakta özgürdür.
İslami bankacılık yaklaşık 200 milyar doların üzerinde fona sahiptir. Taze bankacılık olarak yeni yaygınlaştığı söylenebilir. 40 yıllık bir geçmişe sahiptir. 40-45 yıllık bir geçmişi olmasına rağmen çeşitli bireyler tarafından tercih edilir. İslami bankacılık en fazla Kuveyt üzerinde bulunur. Yaklaşık yüzde 30-35 oranında kullanım oranına sahiptir. Buda her 3 İslami bankacılıkla uğraşan kişinin 1 inin Kuveyt içerisinde olduğunu gösterir. Bu nedenle Kuveyt Türk Bankası bu konuda ülkemizde öncü olarak yer alır. İkinci sırada yüzde 20-25 oranına sahip Suudi Arabistan gelir. Müslüman ve dindar bir ülke olan Suudi Arabistan’da İslami bankacılık ön planda yer alır. İslami bankacılık ağırlık olarak fon üzerinden ilerlemektedir. Faizsiz bankacılıkta bir çok yöntem kullanılır bu yöntemler:
- Murabaha(Kurumsal Finansman Desteği)
- İcar (leasing)
- Bireysel Finansman Desteği
- Mal Karşılığı Vesaikin Finansmanı
- Müşaraka (Kâr Zarar Ortaklığı)
- Mudaraba (Emek- Sermaye Ortaklığı)
- Salam ve İstisna
- Sukuk ( İslami Bono)
- İslami Sigorta(Tekafül)
Yukarıda belirtilen 9 farklı yöntem İslami bankacılık üzerinde kullanılan çeşitler olarak yer almaktadır. Faizsiz bankacılık ve İslami bankacılık ile ilgilenen kişiler bu yöntemlerden bir tanesini seçerler.
Murabaha(Kurumsal Finansman Desteği)
İşletmenin, ihtiyaç duyduğu imkan ve olanaklar bu çeşitte yer alır. Her cinsten her türlü gayrimenkul ve malların ederinin katılım bankası tarafından işletme adına satıcıya ödenmesi ve karşılığında bu işletmenin borçlandırılma durumudur. Aslında işletme sermayesi ihtiyacının, ortaya çıkarılarak var edilmesi işlemidir. Bu sayede kullandırılan fonlar sayesinde teminat alınması ve alış satış oluşmaktadır. İslami bankacılık piyasasında özellikle Türkiye’de kullanılan finansman tekniklerinin çoğu murabaha esasına dayanır. Murabahanın temelinde sadece riba kelimesi yatar. Türkçe de Riva kelimesi anlam bakımından faiz demektir. Arapça dilinde ön ekler sayesinde faizsiz anlamına gelir. Murabaha işlemi şeriat kuralları ile uygulanan bir faizsiz bankacılık biçimidir.
İcar (Leasing)
Leasing özetle bir orta vadeli kredi işlemidir. Alışılmış kredi ilişkilerinden farkı, kredinin kiracıya nakit olarak sunulmamasıdır. Kiracı olan kişinin işinde ve yatırımında kullanmak üzere almak istediği sabit kıymeti seçer ve leasing şirketinden o işlem için kendisine kredi tahsis edilmesi isteğinde bulunur. Leasing şirketi tahsis ettiği krediyi kiracının seçtiği malın alımında kullanır. Leasing şirketi satın aldığı sabit kıymeti kiracının kullanımına tahsis eder. Kira ödeyen kişi leasing yöntemiyle kiralamış olduğu sabit gayrimenkul için leasing şirketine aralarındaki sözleşme ile belirlenmiş kiraları öder. İslami bankacılık icar yöntemini ülkemizde aşırı kullanmaz. Fakat Arabistan ülkelerinde yaygın halde bulunmaktadır.
Bireysel Finansman Desteği
İslami bankacılık üzerinde kullanılan üçüncü yöntem bireysel finansman desteğidir. Araç, konut gibi bireysel ihtiyaçlar için gerçek kişi alıcıların doğrudan satıcılardan aldıkları mal veya hizmet bedelinin Katılım Bankası tarafından müşteri adına satıcıya ödenmesi, karşılığında alıcının borçlandırılması işlemidir.
Mal Karşılığı Vesaikin Finansmanı
İslami bankacılık yönteminde ülkemizde pek yaygın bulmayan türlerden biri vesaikin finansmanı durumudur. Katılım bankası ve fon kullanan kişi arasında sözleşme yapılır. Katılım bankası tarafından peşin satın alınıp fon sahibi tarafından parça parça daha yüksek fiyatlar üzerinden satılma işlemidir. Özetle yurtdışı finansman yöntemi olarak değerlendirilebilirsiniz.
Müşaraka (Kâr Zarar Ortaklığı)
Müşaraka İslam bankacılık dilinde Şirket-i İnan olarak geçmektedir. İki taraf fonlarını bir araya getirir. Sermaye genellikle bir taraftan verilmektedir. Kâr ve zararlar belirli oranlar üzerinden paylaşılır. Bu nedenle kâr zarar ortaklığı diyebiliriz. Tamamen iki tarafın sermaye koyması zorunlu değildir.
Mudaraba (Emek- Sermaye Ortaklığı)
İslam bankacılığı ve faizsiz bankacılık modelinde en yaygın modellerden biridir. Sermaye sahibi bankadır. Burada kredi gibi görülebilir. Bütün sermaye ve parayı banka karşılar. Fon kullanan kişi emek ve hizmet ortaya koyarak işi tamamlar. Bu sayede iki tarafta kazanır. Ortak banka olarak görülür. İslam bankası istenilen kâr oranını müşteriye iletir. Müşteri uygun görmesi taktirde kabul ederek anlaşma sağlar bu sayede ortak çalışma planı oluşur. Bu yöntemde banka güvenilir olduğu için kolay anlaşma sağlanır. Müşteriler kâr oranını makul bulması taktirde anlaşma basit şekilde gerçekleşir.
Salam ve İstisna
Ülkemizde fazla bilinmeyen ve yaygın olmayan İslami bankacılık yöntemlerinden biridir. Malın fiyatı spot şeklinde ödenerek Teslimi belli süre sonunda gerçekleşir. Mal zamanında ödenmezse alıcı ödemesini geri alır. Buna göre anlaşma yapılmaktadır. Bir nevi ticaret olarak adlandırabiliriz. Bu durumlar salam konusunu kapsar. İstisna ise özel mallar için geçerlidir. Adından anlaşılacağı üzere istisna farklı malları kapsar.
Sukuk (İslami Bono)
Dünyada faizsiz bankacılık yapan finansal kuruluşlar, bono ve tahvil çıkarıp bunları satarak, ipotekli konut kredisi ve otomotiv kredileri vermektedir. Başbakan Recep Tayyip Erdoğan 2003 yılının Haziran ayı ortasında Malezya’yı ziyaret etmiş, IMF programını reddederek büyüme kaydeden ülkenin malî politikalarını incelemiş ve Malezya’nın İslami bono uygulamasını çok güzel bir şekilde uyguladığını görmüştür ve Türkiye ye dahil etmiştir. İslami bankacılık ve Türkiye üzerinde 2003 yılındaki Recep Tayyip Erdoğan’ın gezisi sayesinde dahil olmuştur.
(Tekafül)
İslami sigorta şirketleri prim sistemini uygulayarak , havuzlarda işleterek müşterilerine prim ödemesi tarzında destek sağlar. Bir nevi emekli primine benzeyen sistemdir.
